"Зүүн жанжин Чойрын хийдийн туурь"
Хуучин Түшээт хан аймгийн
Боржигон хошуунд буддын олон арван сүм хийд байсны нэг нь энэ хийд юм.
Зүүн жанжин Чойрын хийд 1779 онд Боржигон цэцэн вангийн хошууны дөрөв
дэх засаг бэйл В.Дагдандоржийн хошуу захирч байх үед одоогийн Говьсүмбэр
аймгийн нутагт Оцол сансар уулын баруун энгэрийн Марцын хоолой хэмээх
газарт “Балдандашгомлин” нэртэйгээр Чойр, Жүд, Мамба, Дүйнхор зэрэг 5-7
дацантай, 1500 орчим ламтай байгуулагдсан ажээ. 1938 онд зөвхөн туурь болтол нь нурааж шатаажээ.
Баруун Чойр буюу Жанчивдэчилэн хийд нь одоогийн Дундговь аймгийн
Цагаандэлгэр сумын нутаг “Мушгиа зандан” гэдэг газар баригдаж байжээ.
Эдгээр хийдээс буддын гүн ухаан, яруу найраг орчуулан зурхайн ухаанд гүн
суралцсан олон арван мэргэн лам нар төрөн гарч өөрсдийн зохиол бүтээл
олныг туурвижээ. Чойрын хийдүүд нь Майдар эргэх ёслол үйлдэж, Дүйнхорын
цам, Цахарын цам зэргийг харайдаг байжээ. Мөн хийдийн хөгжлийг даган гар
урлал, худалдаа наймаа нилээд хөгжсөн байв. Зүүн Баруун Чойр нь Майдар
эргэх, Дүйнхор, Цахар гэдэг цамтай байсан гэдэг. Эдгээр хийд нь гар
урлал, худалдаа, соёлын төв байсан. Баруун Чойрын хийдийн ловон багш гэж
олноо алдаршсан Агваанданзанням нэг боть 50 гаруй номыг төвд хэл дээр
зохиосон байдаг.